Często zdarza się nam mylić te dwa pojęcia, a w obiegowej opinii, krąży przekonanie, że określenie zaliczka jest tożsame z terminem zadatku. Nic bardziej mylnego. W poniższym artykule wskażemy różnice oraz podobieństwa między zaliczką a zadatkiem, a także opiszemy ewentualne skutki tych różnic i podobieństw.

Zaliczka jest to kwota pieniężna wpłacona przez jedną ze stron umowy na rzecz przyszłego zobowiązania, związanego z wykonaniem jakiejś usługi lub z dostarczeniem towaru. Głównym celem zaliczki jest dostarczenie drugiej stronie funduszy na wyprodukowanie określonej rzeczy. Dobry przykład to sytuacja, gdy zaliczka jest wpłacana przez klienta, który chciałby, aby stolarz wykonał dla niego drewnianą ławę. Co do zasady, zaliczka podlega zwrotowi w całości, jeśli nie dojdzie do wykonania umowy. Jednak w określonych okolicznościach możemy się spotkać z sytuacją, kiedy będziemy mogli odzyskać tylko jej część lub też nie otrzymamy jej w ogóle. Zdarza się tak w przypadku, gdy dana rzecz zostanie wykonana choćby w określonym zakresie, a do wykonania umowy nie dochodzi ze względu na to, że zlecający „zmienił zdanie”. Wówczas część środków może zostać odliczona od kwoty zaliczki w związku z realizacją umowy. Bazując na przykładzie, ma to miejsce w sytuacji, kiedy na przykład stolarz zakupi już materiały, wykona drewniany blat do wcześniej wspomnianej ławy itp. Przy instytucji zaliczki docelowo zawsze jest ona zwracana do zlecającego, czy to w sytuacji, kiedy usługa nie zostanie zrealizowana z jego winy, czy też z winy usługodawcy, a nawet, kiedy umowa zostanie rozwiązana z przyczyn losowych niezależnych od stron.

Inaczej przedstawia się instytucja zadatku, która została uregulowana w przepisach Kodeksu cywilnego, w Artykule 394 k.c. Zadatek jest dodatkowym zastrzeżeniem umownym, wzmacniającym więź zobowiązaniową między stronami i pełniącym funkcje mobilizującą, dyscyplinującą oraz zabezpieczającą. Zadatek zatem polega na wpłaceniu środków pieniężnych przez jedną ze stron umowy, jako swego rodzaju zabezpieczenia jej wykonania. Przykładem może być tutaj właściciel mieszkania, który chce je sprzedać oraz potencjalny kupiec. W celu ochrony swoich interesów warto przy transakcjach typu sprzedaż nieruchomości wprowadzić do umowy zapisy dotyczące zadatku. Jeśli otrzymaliśmy zadatek, a wina za niewykonanie umowy leży po drugiej ze stron, możemy kwotę tego zadatku zatrzymać po wcześniejszym złożeniu stronie przeciwnej oświadczenia o odstąpieniu od umowy. W sytuacji kiedy to my wpłacaliśmy zadatek, a wina za niezrealizowanie umowy leży po drugiej stronie, możemy od niej żądać zwrotu zadatku w podwójnej wysokości. W tym celu należy w pierwszej kolejności złożyć kontrahentowi oświadczenie o odstąpieniu od umowy. Jeśli dochowanie umowy zostało zabezpieczone zadatkiem, a ostatecznie nie doszło do jej wykonania z przyczyn leżących po obu stronach lub żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności za brak realizacji, wówczas należy zwrócić otrzymany zadatek.

W sytuacji, kiedy dochodzi do realizacji umowy, zarówno w przypadku zadatku jak i zaliczki,  jest ona zaliczana na poczet transakcji, na którą umówiły się strony.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz.U.2020.1740 t.j.