Dyrektywa unijna dotycząca ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii czyli tzw. sygnalistów ma być implementowana do polskiego porządku prawnego w grudniu 2021 roku. Wspólne normy minimalne zapewniające sygnalistom skuteczną ochronę powinny obowiązywać w odniesieniu do aktów i dziedzin polityki. Państwa członkowskie mogą zdecydować o rozszerzeniu zakresu stosowania przepisów krajowych na inne dziedziny w celu zapewnienia kompleksowych i spójnych regulacji prawnych dotyczących ochrony sygnalistów na poziomie krajowym.
Chodzi tutaj o obowiązki państw członkowskich obligujące podmioty prawne w sektorze prywatnym i publicznym do ustanowienia kanałów i procedur na potrzeby dokonywania zgłoszeń wewnętrznych i do podejmowania działań następczych, po konsultacji i w porozumieniu z partnerami społecznymi.
Na pracodawców nakłada się obowiązki związane z:
- zapewnieniem kanałów wewnętrznych zgłoszeń
- ochroną osoby dokonującej zgłoszenia (sygnalisty)
- prowadzeniem rejestru zgłoszeń
Obowiązki te obejmą wszystkich pracodawców zatrudniających co najmniej 50 pracowników, niezależnie od tego, czy jest to sfera publiczna czy prywatna. Dyrektywa przewiduje, że dla podmiotów zatrudniających od 50 do 249 pracowników konieczność wdrożenia obowiązków może być przesunięta do 17 grudnia 2023 r., jednak w przypadku większych pracodawców (250 i więcej pracowników) datą obowiązywania przepisów będzie 17 grudnia 2021 r
Zapewnienie kanałów wewnętrznych zgłoszeń
Kanały dokonywania zgłoszeń mogą być obsługiwane wewnętrznie przez wyznaczoną do tego celu osobę lub wyznaczony dział lub zapewniane zewnętrznie przez osobę/podmiot trzeci. Na rynku pojawiają się już przedsiębiorstwa zapewniające obsługę w tym zakresie.
Ochrona sygnalisty
Ochrona ta ma sprowadzać się do tego, by tożsamość osoby dokonującej zgłoszenia nie została ujawniona – bez wyraźnej zgody tej osoby – żadnej osobie, która nie jest upoważnionym członkiem personelu właściwym do przyjmowania zgłoszeń i podejmowania w związku z nimi działań następczych. Ma to również zastosowanie do wszelkich innych informacji, na podstawie których można bezpośrednio lub pośrednio zidentyfikować tożsamość osoby dokonującej zgłoszenia. Ponadto istnieje zakaz działań odwetowych i prób podejmowania działań odwetowych, w tym w szczególności działań odwetowych podejmowanych w następujących formach:
- zawieszenia, przymusowego urlopu bezpłatnego, zwolnienia lub równoważnych środków;
- degradacji lub wstrzymania awansu;
- przekazania obowiązków, zmiany miejsca pracy, obniżenia wynagrodzenia, zmiany godzin pracy;
- wstrzymania szkoleń;
- negatywnej oceny wyników lub negatywnej opinii o pracy;
- nałożenia lub zastosowania jakiegokolwiek środka dyscyplinarnego, nagany lub innej kary, w tym finansowej;
- przymusu, zastraszania, mobbingu lub wykluczenia;
- dyskryminacji, niekorzystnego lub niesprawiedliwego traktowania;
- nieprzekształcenia umowy o pracę na czas określony w umowę o pracę na czas nieokreślony, w sytuacji gdy pracownik mógł mieć uzasadnione oczekiwania, że zostanie mu zaoferowane stałe zatrudnienie;
- nieprzedłużenia lub wcześniejszego rozwiązania umowy o pracę na czas określony;
- szkody, w tym nadszarpnięcia reputacji danej osoby, zwłaszcza w mediach społecznościowych, lub strat finansowych, w tym strat gospodarczych i utraty dochodu;
- umieszczenia na czarnej liście na podstawie nieformalnego lub formalnego porozumienia sektorowego lub branżowego, co może skutkować tym, że dana osoba nie znajdzie w przyszłości zatrudnienia w danym sektorze lub danej branży;
- wcześniejszego rozwiązania lub wypowiedzenia umowy dotyczącej towarów lub umowy o świadczenie usług;
- odebrania licencji lub zezwolenia;
- skierowania na badania psychiatryczne lub lekarskie.
Ponadto, na państwa członkowskie nakłada się obowiązki w zakresie ustanawiania skutecznych , proporcjonalnych i odstraszających sankcji stosowanych wobec osób fizycznych lub prawnych, które:
- utrudniają lub usiłują utrudniać dokonywanie zgłoszeń;
- podejmują działania odwetowe wobec osób, o których mowa w art. 4;
- wszczynają uciążliwe postępowania przeciwko osobom, o których mowa w art. 4;
- dopuszczają się naruszeń obowiązku zachowania poufności tożsamości osób dokonujących zgłoszenia,
Rejestr zgłoszeń
Podmioty prawne w sektorze prywatnym i publicznym oraz właściwe organy muszą prowadzić rejestr wszystkich przyjętych zgłoszeń, zgodnie z wymogami w zakresie poufności. Zgłoszenia przechowuje się nie dłużej niż jest to konieczne i proporcjonalne, aby zapewnić zgodność z wymogami ustanowionymi w niniejszej dyrektywie lub innymi wymogami ustanowionymi w prawie unijnym lub krajowym. Jeżeli zgłoszenie dokonywane jest za pośrednictwem nagrywanej linii telefonicznej lub innego nagrywanego systemu komunikacji głosowej, podmioty prawne w sektorze prywatnym i publicznym oraz właściwe organy mają prawo, za zgodą osoby dokonującej zgłoszenia, udokumentować zgłoszenie ustne w jeden z następujących sposobów:
- dokonując nagrania rozmowy w formie trwałej i możliwej do wyszukania;
lub
- za pomocą kompletnej i dokładnej transkrypcji rozmowy przygotowanej przez członków personelu odpowiedzialnych za rozpatrzenie zgłoszenia.
Podmioty prawne w sektorze prywatnym i publicznym oraz właściwe organy zapewniają osobie dokonującej zgłoszenia możliwość sprawdzenia, poprawienia i zatwierdzenia transkrypcji rozmowy telefonicznej poprzez jej podpisanie.
Jeżeli zgłoszenie dokonywane jest za pośrednictwem nienagrywanej linii telefonicznej lub innego nienagrywanego systemu komunikacji głosowej, podmioty prawne w sektorze prywatnym i publicznym oraz właściwe organy mają prawo udokumentować zgłoszenie ustne w formie dokładnego protokołu rozmowy sporządzonego przez członka personelu odpowiedzialnego za rozpatrzenie zgłoszenia. Podmioty prawne w sektorze prywatnym i publicznym oraz właściwe organy zapewniają osobie dokonującej zgłoszenia możliwość sprawdzenia, poprawienia i zatwierdzenia protokołu rozmowy poprzez jego podpisanie.
Podstawa prawna:
DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii, Dz.U.UE.L.2019.305.17