Prawo spadkowe przyznaje pewnej grupie osób prawo do zachowku po zmarłym. Zachowek jest instytucją znajdującą zastosowanie przy dziedziczeniu na podstawie testamentu. Chroni osoby będące najbliższą rodziną na wypadek, gdy nie zostaną one uwzględnione w ostatniej woli spadkodawcy, a ten rozdysponował cały majątek w testamencie lub za pomocą darowizn i nie wydziedziczył uprawnionych do zachowku.

Podmioty uprawnione do zachowku

Prawo do zachowku należy się: zstępnym (czyli dzieciom, a gdy te nie przeżyły spadkodawcy, to wnukom, prawnukom), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, ale tylko w wypadku, gdyby byli  powołani do dziedziczenia z ustawy. Zastosowanie znajdują tu przepisy o dziedziczeniu ustawowym. Jeżeli żyją zstępni spadkodawcy, zachowek należy się zstępnym i małżonkowi; jeżeli nie ma zstępnych, zachowek należy się małżonkowi oraz wstępnym. Każdej osobie uprawnionej należy się połowa części spadku, którą miałaby otrzymać osoba na podstawie dziedziczenia ustawowego. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy uprawnionym do zachowku jest małoletni lub trwale niezdolny do pracy. Wtedy należy mu się 2/3 udziału z dziedziczenia ustawowego.

Ustalenie wysokości zachowku

Do ustalenia udziału spadkowego, który stanowi podstawę do obliczenia zachowku należy uwzględnić spadkobierców (ustawowych) niegodnych, tych którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się tych, którzy zrzekli się dziedziczenia lub zostali wydziedziczeni. Przy samym obliczeniu zachowku nie dolicza się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się darowizny oraz zapisy windykacyjne, poza drobnymi darowiznami, dokonanymi wcześniej niż 10 lat od otwarcia spadku oraz darowiznami na rzecz osób, które nie są ani spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku. Przy obliczeniu zachowku należnego zstępnemu nie uwzględnia się darowizn dokonanych w czasie kiedy spadkobierca nie miał zstępnych, chyba że darowizna została uczyniona na mniej niż 300 dni przed narodzinami zstępnego. Natomiast przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się darowizn dokonanych przed zawarciem małżeństwa z uprawnionym do zachowku.

Dochodzenie prawa do zachowku

Zachowku można się domagać od spadkobiercy, a jeżeli jest to niemożliwe, także od zapisobiorcy zapisu windykacyjnego do wysokości wzbogacenia wynikającego z zapisu. Jeżeli również to nie jest możliwe, uprawniony do zachowku może żądać sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, jednak tylko do wysokości darowizny. Prawo do domagania się zachowku (roszczenie) przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej, ale tylko wtedy gdy spadkobierca jest osobą uprawnioną do zachowku po pierwszym spadkodawcy. Samo roszczenie o zachowek przedawnia się z upływem pięciu lat od otwarcia testamentu.

Pozbawienie prawa do zachowku

Spadkodawca może pozbawić prawa do zachowku osoby uprawnione, poprzez wydziedziczenie. Wydziedziczyć można jedynie, jeżeli dana osoba zachowa się w następujący sposób:

1. wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

2. dopuściła się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;

3. uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Należy pamiętać, że przyczyna wydziedziczenia takiej osoby powinna wynikać z treści samego testamentu. Czyli powinna być określona w testamencie, w taki sposób, żeby mogła być przedmiotem ewentualnej weryfikacji w późniejszym okresie, jeżeli ktoś nie będzie się z nią zgadzać.

Jeżeli spadkodawca przebaczył osobie uprawnionej do zachowku, nie może danej osoby wydziedziczyć. Warto również dodać, że w żadnym wypadku wydziedziczenie nie rozciąga się na zstępnych wydziedziczonego. Czyli jeżeli ojciec wydziedziczył syna, to jego dzieci będą nadal uprawnione do zachowku. Zachowek nie należy się również w wypadku gdy uprawniony zostanie uznany za niegodnego przez sąd, odrzuci albo zrzeknie się w umowie notarialnej spadku.